MBOtalk: Verwijder de leraar uit de klas

Een aantal mensen heeft mij gevraagd de tekst van mijn MBOtalk op de CVI 2019 online te zetten. Hoewel het gevaar bestaat dat uitspraken uit deze talk uit z’n verband worden getrokken heb ik de integrale tekst geplaatst. Samengevat komt mijn verhaal er op neer dat het niet vanzelfsprekend is dat de leraar altijd onderdeel is van het onderwijsleerproces. Ook hij zal hier meerwaarde moeten hebben. Als die meerwaarde niet aantoonbaar is, zal de leraar verdwijnen.

"Dag dames en heren.

Ik ga het vandaag met u hebben over het verdwijnen van de leraar. Mijn naam is JaapJan Vroom. Ik heb 20 jaar voor de klas gestaan en ben nu senior adviseur onderwijsinnovatie en teamleider van een Centrum voor Media, informatie en Leertechnologie van een ROC. Disclaimer: deze talk geeft op geen enkele wijze de mening van mijn ROC weer. Ik doe dit op persoonlijke titel.

De leraar. Ik wil nu enkele ogenblikken met u stil zijn uit respect voor ‘de leraar’, een beroepsgroep die ophoudt te bestaan Ik verzoek u te gaan staan. Een moment van stilte graag.
[5 seconden stilte] Nou, dat lijkt me ruim voldoende. Dank u wel, gaat u zitten.

Lijst met verdwijnende beroepen
Heeft u zich wel eens gerealiseerd dat het beroep van leraar tot nu toe niet op de lijst staat met beroepen die over pakweg 20 jaar verdwenen zijn?Welke dan wel? Denk aan geldlopers, postbodes, boeren, makelaars, belastingconsulenten, vrachtwagenchauffeurs, verslaggevers.
Waarom staan leraren daar niet op? Ik noem dat het dogma van de meerwaarde van leraren. Iedereen die je spreekt is er van overtuigd dat onderwijs beter af is met leraren dan zonder. U bent dat vast ook. Redenen zijn bv omdat het om een sociaal beroep zou gaan, dat is lastig te robotiseren. Daarnaast vinden we in het onderwijs juist dat wij leraren broodnodig zijn omdat we mensen kunnen voorbereiden op de veranderende arbeidsmarkt en samenleving. Maar heeft u ooit wel eens een leraar gesproken die zo professioneel is dat hij zélf voorbereid is op de veranderingen in zijn eigen werk en de vernieuwingen in het onderwijs die daarmee gepaard gaan en noodzakelijk zijn?
Mijn stelling is dan ook: een leraar is een zichzelf overschattende, eigenwijze, zich professional noemende amateur die overbodig is als het gaat om overdracht van kennis en die denkt dat hij nodig is om mensen vaardigheden te leren die hij zelf niet beheerst.

Hoezo denk ik dat leraren gaan verdwijnen?
Om dat te kunnen begrijpen moeten we kijken naar wat de meerwaarde is van leraren is, nu en in de toekomst.

1. Kennisoverdracht is niet meer voorbehouden aan leraren.
   Het monopolie op kennis ligt simpelweg niet meer bij instellingen die onderwijs verlenen, en dus zeker niet bij de leraar. Alles staat online, zeker nu open leermiddelen steeds meer de norm worden. Leerlingen kunnen alle kennis online vinden. Dit, en adaptieve omgevingen maken leraren op dit gebied nu al bijna overbodig. In feite is een leraar de interface en het filter van vlees en bloed tussen internet en de student. In de nabije toekomst zal dat vervangen zijn door een interface in computer met Kunstmatige intelligentie, Artificial intelligence, met AI. Inclusief emphatie en gevoelens.
   Anthony Seldon verklaarde al in 2017 dat leerkrachten tegen 2027 zullen worden vervangen door artificieel intelligente computers. Hoewel: volgens zijn visie zullen leerkrachten niet helemaal verdwijnen, maar eerder worden ingezet als coach in de klas. De rol van het overbrengen van kennis zal echter terecht komen bij de AI.
2. Blijft over de begeleiding en coaching van studenten waar Seldon het ook over had.
   Het menselijke aspect. Ja, zegt men tegen mij, je hebt altijd een mens nodig die de student begeleidt. Dat menselijk contact is zó belangrijk.
   Vraag je echter eens af of de leraar hier in de toekomst wel een rol in moet spelen.
   De ontwikkeling van kunstmatige intelligentie gaat zo snel dat je je serieus moet afvragen of een systeem met AI, laten we het voor het gemak een robot noemen, niet veel creatiever, gevoeliger, rechtvaardiger en menselijker zal worden dan een leraar ooit zal kunnen zijn. Ik denk van wel en ik hoop dat ook van ganser harte.
   AI zal iedereen de allerbeste leraar geven, persoonlijk aangepast aan jezelf.

Als je mensen vertelt dat de leraar zal verdwijnen gelooft niemand je. Op de Educa Online in Berlijn vertelde ik een gerespecteerde mede-edublogger over de inhoud van deze talk van vandaag. Hij keek mij verontrust aan: “dat meen je toch niet echt? AI zal ons nooit kunnen vervangen”.
Aikofobie noem ik dat. Angst voor ai.

Want er is al onderwijs waar geen leraar aan te pas komt. Zelfs in de vorm van een school, bv ecole 24 in Parijs. Weliswaar een andere context dan het MBO, maar het begin is er.
Realiseer je dat alles wat overbodig is ooit zal verdwijnen. Soms is iets zó ingebakken in de genen van de samenleving dat het te zot voor woorden lijkt dat het verandert, maar in de afgelopen jaren hebben we dat al heel vaak gezegd.
En ja, afgelopen zaterdag zag ik voor het eerste online lijstje met verdwijnende beroepen waar docenten op staan. Op nummer 14, nog voor boeren en makelaars.

Als het gaat om onderwijsontwikkeling hebben we het altijd over de meerwaarde van een tool, van een middel, van leertechnologie. Als een tool geen meerwaarde heeft zet je die natuurlijk niet in. De onderwijskwaliteit moet er beter van worden, niet slechter.
Maar zelden of nooit hebben we het over de meerwaarde van de leraar. Heeft de inzet van een leraar wel meerwaarde? De onderwijskwaliteit moet er beter van worden, niet slechter. Begin er eens mee om te accepteren dat je de leraar soms niet nodig hebt. En dat zal vaker zijn dan je denkt.
En ik ben van mening dat zodra onze onderwijsinspectie inziet dat de leraar niet altijd nodig is en dat onderwijskwaliteit niet afhangt van de interactie tussen leraar en student, we eindelijk stappen kunnen maken in de ontwikkeling van gaaf onderwijs.

En dat brengt mij op het volgende punt: is het erg dat de leraar verdwijnt?
Wie van u zou het niet erg vinden als de leraar verdwijnt?
Ik zou het fantastisch vinden, want ik ben er he-le-maal klaar mee! Al 16 jaar ben ik bezig met onderwijsinnovatie. Ik ben een rasoptimist, maar het glas is half leeg geworden
Onderwijsinnovatie en frustratie gaan in ieder geval bij mij namelijk steeds vaker hand in hand.

Wat is er dan zo frustrerend? Probeer voor uzelf eens te bedenken wat is er nou echt in het onderwijs is veranderd? En denk dan eens speciaal aan het gebruik van leertechnologie.
Ja, we hebben collega’s die een PowerPoint in de les gebruiken. En Kahoot. Maar het onderwijs is hetzelfde gebleven. Oude wijn in nieuwe zakken. Echte, fundamentele onderwijsontwikkeling, ondersteund door waanzinnige leertechnologie komt niet of nauwelijks van de grond. Hoe kan dat?
Waar klagen adviseurs, innovatoren en stafmedewerkers altijd over als het gaat om veranderingen: hoe krijgen we de leraar mee? Nou, ik zal u vertellen: de gemiddelde leraar krijgt u niet mee. Hier op deze conferentie proberen wij allemaal de juiste knopjes te vinden waarop we bij leraren moeten drukken. Die knopjes zijn er niet. Hoe dat kan? Misschien is het aangeboren eigenwijsheid en zit het in de genen? Misschien zit dat in ons systeem? De tijd is te kort om daar uitgebreid bij stil te staan, maar het is ook niet nodig: de leraar verdwijnt toch!

Het is dus niet erg dat de leraar verdwijnt.
Het maakt ruimte voor persoonlijker, beter, creatiever onderwijs. Ik heb niet voor niets de kleur paars achter mij me staan. Die staat voor hoop, voor nieuwe creativiteit.
Deze conferentie zal over 15 jaar niet meer bestaan. We hebben ‘m niet meer nodig. Kunstmatige intelligentie zal onderwijs dan toegankelijk hebben gemaakt voor iedereen ter wereld, we hebben dan eindelijk echt werk gemaakt van gelijke kansen in het onderwijs. Onderwijs is gepersonaliseerd én persoonlijk geworden. Want we hebben de leraar niet alleen uit de klas, maar uit het hele onderwijs verwijderd. Eindig ik deze mbotalk toch nog met het glas halfvol.

Dank u wel."